تعريف سلول های بنیادی

سلول های بنیادی سلول های اولیه ای هستند که توانایی تمایز به انواع سلول ها را دارا می باشند و شامل سلول های بنیادی جنینی، سلول های بنیادی بالغین و سلول های بنیادی خون بند ناف می گردند.

این سلول‌ها قدرت تقسیم و بازسازی خود و تبدیل به سلول‌های تخصصی مانند نرون، کندروسیت، هپاتوسیت و استئوبالست را دارند لذا می توانند در آینده جهت درمان بیماری های مختلف مانند دیابت، آرتروز و ضایعات نخاعی مورد استفاده قرار گیرند.

ولی مشکالت پاسخ ایمنی میزبان، ایجاد سرطان و عفونت وجود دارد که باید برطرف شود.
در واقع سلول های بنیادی دو خصوصیت کلیدی دارند که آن ها را از سایر سلول ها متمایز می‌کند.

• خودنوزایی (self-renewal)
• تمایز (differentiation)

خودنوزایی

خودنوزایی به این معنی است که سلول بنیادی قادر است خود را برای مدت طولانی بازتولید کند. این جمله بدان معنا است که این سلول ها توانایی تکثیر و تقسیم مداوم داشته و از این نظر محدودیتی ندارند.

لازم به ذکر است در برخی از اندامها، مانند روده و مغز استخوان، سلول های بنیادی به طور مرتب برای اصلاح و جایگزینی بافت‌های فرسوده یا آسیب دیده تقسیم می‌شوند اما در سایر اندام‌ها، مانند پانکراس و قلب، سلول های بنیادی فقط تحت شرایط خاص تقسیم می‌شوند.

تمایز

داشتن این خصوصیت در سلول بنیادی آن را قادر می‌سازد که تحت شرایط ویژه در بدن یا محیط آزمایشگاهی به سلول هایی تمایز یافته با عملکرد اختصاصی تبدیل شوند. سلول های بنیادی به دلایل بسیاری برای موجودات زنده اهمیت دارند.

به طور کلی سلول‌ های بنیادی را بر اساس خصوصیات و ویژگی‌ها به سه دسته تقسیم می‌کنند:

1. سلول‌های بنیادی جنینی
2. سلول‌های بنیادی بالغ
3. سلول‌های بنیادی بند ناف

سلول‌های بنیادی، سلول‌های پیش سازی با پتانسیل بالا هستند که توانایی تجدید خود و تمایز به چند رده سلولی را دارند. سلول‌های بنیادی می‌توانند به بسیاری از سلول‌ها از جمله سلول‌های غضروفی متمایز شوند.

سلول‌های بنیادی بافت بند ناف، که به عنوان سلول‌های بنیادی مزانشیمی ژل وارتون (WJ-MSCs ) نیز شناخته می‌شوند، به دلیل دسترسی آسان و غیرتهاجمی بودن، انتخاب بسیار مناسبی برای بازسازی غضروف به شمار می‌روند.

کارازمایی‌های بالینی بسیاری در مورد اثربخشی تزریق سلول‌های بنیادی مزانشیمی در درمان استئوآرتریت و ترمیم بافت اسیب دیده انجام شده و هم‌اکنون نیز در حال انجام است.

تعدادی از این مطالعات از WJ-MSCs به عنوان منبع سلولی استفاده کرده‌اند. در مجموع نتایج مطالعات نشان داده که استفاده از این سلول‌ها در درمان آرتروز بی‌خطر و اثربخش بوده است.

همچنین دانشمندان مشاهده کردند که دردهای طولانی مدت ناشی از این بیماری به طرز قابل توجهی کاهش یافته است.

با افزایش سن، سلولهای بنیادی طبیعی شما همانند زمانی که بسیار جوان بودید، خودبخود رشد و بهبود نمی یابند. از این رو، تزریق سلول های بنیادی، به ویژه سلول های بنیادی آمنیوتیک، برای بازسازی مفصل ارزش خود را نشان می دهند.

بیشتر بخوانید : آرتروز یا ساییدگی زانو چیست، علت ها و درمان آن

نخست، این حقایق اثبات شده درباره سلول های بنیادی آمنیوتیک و مایع سلول های بنیادی آمنیوتیک را مد نظر قرار دهید:

– این سلول های ویژه ترکیبی از سلول های بنیادی با چندین پتانسیل هستند که یک تومور را شکل نخواهند داد.

– این سلول ها از نظر ایمنی‌شناسی ممتاز هستند، که به معنای آن است موجب واکنشی نخواهند شد، حتی اگر از اهداکنندگان و گیرندگان کاملا نامرتبط با یکدیگر سرچشمه بگیرند.

– این سلول ها حاوی سلول های بنیادی بسیار بیشتری نسبت به مغز استخوان بالغ هستند.

– این سلول ها از ویژگی های ضد التهابی و ضد چسبندگی برخوردار هستند، در نتیجه از شکل گیری بافت زخم پیشگیری می کنند.

– این سلول ها از ماهیت ضد میکروبی برخوردار هستند.

– این سلول ها حاوی ترکیباتی هستند که با عوامل تقویت کننده ایمنی مبارزه می کنند تا احتمال ابتلا به بیماری های خودایمنی (به عنوان مثال، آرتریت روماتوئید) را کاهش دهند.

– این سلول ها توانایی خود در زمینه بهبودی زخم هایی که پیش‌تر به عنوان غیر قابل بهبود در نظر گرفته می شدند، نشان داده اند.

– این سلول ها حاوی عوامل رشد هستند که سلول های بنیادی را برای تفکیک شدن به انواع مختلف سلول ها تحریک می کنند – همانند آنهایی که قصد دارید احیای دوباره آنها را شاهد باشید، به عنوان مثال، سلول های یک مفصل پیر یا آسیب دیده.

با وجود این که سلول های بنیادی آمنیوتیک می توانند به انواع مختلفی از بافت ها تبدیل شوند، همچنان برای رشد به محیط مطلوب نیاز دارند. به عنوان مثال، یک مفصل با جریان خون ضعیف نمی تواند به رشد بافت جدید کمک کند.

همچنین، اگر به میزان کافی یا مورد نیاز عوامل رشد وجود نداشته باشند، احیای بافت جزئی و حداقلی خواهد بود. بر همین اساس است که افزودن پلاسمای سرشار از پلاکت به مایع سلول بنیادی آمنیوتیک مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است.

تزریق سلول های بنیادین یکی از روش های درمانی برای بهبود بیماری های مفاصل است که تزریق آن، غضروف ها و مفاصل را برای ساختن سلول های جدید تحریک می کند، اگر تزریق سلول های بنیادین در زمان مناسب انجام شود می تواند تاثیر بسزایی در روند بهبود فرد داشته باشد اما این موضوع به معنای درمان قطعی نیست.
بهتر است تزریق سلول های بنیادین در اوایل بروز بیماری انجام شود. به دلیل این که اگر آرتروز پیشرفت کرده باشد تاثیر زیادی در روند بهبود فرد ندارد و نمی توان انتظار معجزه برای درمان داشت.

سلول بنیادی چگونه با آرتروز مقابله می‌کند؟

آرتروز شایع‌ترین بیماری مفصلی است که علت اصلی آ‌ن تخریب بافت مفصلی ناشی از فشارهای وارد شده و یا تروما در ناحیه مفصل است.

اضافه‌وزن، کم‌‌‌تحرکی، افزایش سن و تروما از مهم‌ترین علت‌های آرتروز هستند، بیماری‌ای که به تدریج موجب بی‌تحرکی و ضعف قدرت عضلانی می‌شود.

این بیماری بیشتر زانوها را درگیر می‌کند و متاسفانه در سال‌های اخیر نه تنها در بین افراد مسن، بلکه در میان جوانان ایرانی هم شیوع بیشتری یافته است.

نقش سلول‌های بنیادی در درمان این بیماری چیست ؟

«سلول‌های پیشساز غضروف که به زانو تزریق می‌شوند، در مناطقی که شکل غضروف دارند و با تخریب‌های موضعی از بین رفته‌اند، می‌نشینند و به مرور آن محل‌ها را بازسازی می‌کنند.

به این ترتیب مفصل آسیب‌دیده به مرور زمان ترمیم می‌شود، درد کاهش می‌یابد، توانایی حرکتش افزایش پیدا می‌کند و شخص بهبودی نسبی به دست می‌آورد.»

در درمان‌های دارویی معمولا با استفاده از مسکن درد را کاهش می‌دهند که در واقع نشانه بیماری از بین می‌رود و نه خود بیماری.

گاهی هم از داروهای غضروف‌ساز استفاده می‌شود ولی این داروها به هیچ وجه کارایی و سرعت ترمیم غضروف با استفاده از تزریق سلول بنیادی را ندارند.

درمان استئوآرتریت (آرتروز) زانو با سلول های بنیادی

با توجه به مطالعات محدود انجام شده، تزریق دو نوبت سلول های بنیادی با فاصله ۶ ماه به زانوی درگیر در بیماران مبتلا به آرتروز زانو متوسط، باعث به کاهش التهاب مفصل زانو، کاهش درد زانو و کاهش سرعت پیشرفت استئوآرتریت زانو کمک می کند.

همچنین مشاهده شده که تزریق سلول های بنیادی به یکی از زانو ها در بیمار مبتلا به آرتروز در هر دو زانو، می تواند باعث کاهش پیشرفت استئوآرتریت در هر دو زانو شود.

درمان با سلول های بنیادی به روش های زیر به بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو کمک می کند:
کاهش التهاب و در نتیجه کاهش سرعت پیشرفت آرتروز زانو
ترشح Cytokineهایی (پروتئین هایی که به منظور انتقال پیام ترشح می شوند) که روند فرسودگی غضروف را کم کرده و از درد زانوی بیمار می کاهند.

سلول درمانی به چه بیمارانی توصیه نمی شود؟

1. بیماری های ترمینال (بیماری هایی که قابل درمان نیستند) یا سرطان
2. مقدار هموگلوبین خون کم باشد.
3. زنان باردار و یا زنانی که شیر می دهند.
4. بیمارانی که آزمایش ایدز یا ویروس هپاتیت B آنها مثبت باشد.
5. بزرگسالان مبتلا به تالاسمی