نورالژی عصب سه قلو یا پی‌درد سه‌قلو ( Trigeminal Neuralgia) یک بیماری مربوط به عصب سه‌قلو است. نورالژی عصب سه قلو سردردی حمله‌ای، ناگهانی و برق آسا در قلمرو یک یا دو شاخهٔ عصب سه قلو در صورت می‌باشد.

این بیماری در اثر آسیب تدریجی عصب سه قلو به وجود می‌آید. این بیماری باعث درد شدید در چشم‌ها، دندان‌ها، فک‌ها، پیشانی، بینی و غیره می‌شود.
این درد اغلب فقط در یک سمت صورت (چپ یا راست) اتفاق می‌افتاد. این بیماری از شدیدترین دردهای شناخته شده توسط بشر است.

عصب سه ‌قلو مانند غده از قسمت جانبی مغز بیرون زده که به آن(گانگلیون) سه‌قلو نیز می‌گویند.

3 شاخه عصبی که از این عصب ناشی می‌شوند شامل:

1. عصب چشمی (افتالمیک)
2. عصب آرواره‌ای پایینی (ماندیبولار)
3. عصب آرواره‌ای بالایی (ماگزیلا

 

درد عصب سه قلو

درد عصب سه قلو در یک درصد از بیماران ام اس وجود دارد که اغلب طی دوره بیماری ظاهر می‌شود. وارد آمدن فشار بر اعصاب‌ از طریق عروق‌ خونی، تحریک طولانی مدت عصب سه قلو و تغییرات دژنراتیو عقده گاسر، فشار عروقی ناشی از قوس آئورت و اختلال در ریشه‌های عصبی از علل ایجاد درد عصب سه قلو است.
زنان اغلب سه برابر بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند.

احساس درد شدید و مکرر در یک قسمت از صورت همراه با سوزش که به‌ طور معمول با لمس‌ و ضربه‌ زدن‌ به ‌صورت‌، مسواک‌ کردن‌، اصلاح‌ کردن‌، قرارگیری در معرض باد و جویدن‌، ظاهر می‌شود که این حملات‌ ممکن‌ است‌ چندین بار در طول روز رخ‌ دهند.

درد عصب سه قلو اغلب با دردهای میگرنی و دندان درد اشتباه گرفته می‌شود. سر دردهای خوشه‌ای می‌تواند با دلایل ناراحتی گوش میانی، ناراحتی سینوس‌ها، دردهای فک فوقانی و پیشانی، آپسه، عفونت‌ها و پوسیدگی دندان نشان دهد.

همچنین بیماری ام . اس و تومور مغزی نیز می‌تواند مشخصه درد صورت باشد. بنابراین با مراجعه به متخصصان و با معاینه و دریافت شرح حال از طریق عکسبرداری و ام آر آی می‌توان به تشخیص صحیح بیماری رسید.

سر درد عصب سه قلو با انقباض غیر ارادی عضلات صورت منجر به بسته شدن ناگهانی چشم و کشیده شدن دهان می‌شود که ممکن است نوعی تیک دردناک برای فرد ایجاد شود،ممانعتی برای انجام فعالیت‌های روزانه در این گونه بیماران وجود ندارد، اما تا حد امکان باید از قرارگیری در معرض باد (سرد و گرم) خودداری کنند.

با وجود اینکه این بیماری به ‌طور ناگهانی ایجاد می‌شود در 80 درصد موارد می‌توان با کاهش میزان هر گونه فشارعصبی، عدم قرار گرفتن در معرض باد مستقیم (سرد و گرم)، پرهیز از تحریک صورت، دارو درمانی و اقدامات تهاجمی و غیرتهاجمی درد حاصل از این بیماری را کنترل کرد.

نشانه های درد صورت ناشی از اختلال عصب تری‌ژمینال

• علائم اصلی بیماری درد عصب سه قلو شامل حملات ناگهانی درد شدید در صورت است که ممکن است چند ثانیه تا حدودا 2 دقیقه طول بکشد.
• درد ناشی از این عارضه اغلب طاقت‌فرسا و شبیه شوک الکتریکی توصیف شده است.
• حملات می‌توانند به قدری شدید باشند که شما قادر به انجام کاری نباشید.
• بیماری اختلال عصب تری‌ژمینال معمولا یک سمت صورت و در موارد نادر گرچه به صورت همزمان رخ نمی‌دهد اما ممکن است هر دو سمت صورت را تحت تاثیر قرار دهد.
• درد می‌تواند در دندان‌ها، فک پایین، فک بالا، گونه‌ها و به ندرت در پیشانی و چشم احساس شود.
• هر چند حملات معمولا به‌طور غیرقابل پیش بینی رخ می‌دهند اما ممکن است حمله‌ای که قرار است اتفاق بیاقتد را احساس کنید.
• بعد از کاهش درد حاد اصلی ممکن است دچار درد خفیف یا احساس سوزش شوید. ممکن است در بین حملات، گرفتگی عضلات مستمر، درد یا حس سوزش داشته باشید.
• ممکن است به مدت چند روز، چند هفته یا چند ماه به‌طور منظم احساس درد کنید. برخی مواقع ممکن است این درد به‌طور کامل برطرف شده و به مدت چند ماه یا چند سال به سراغ شما نیاید. این دوره به بهبود بیماری معروف است.

علت درد عصب سه قلو

علت درد عصب سه قلو همواره مشخص نیست. بااین حال به نظر می‌رسد که علت درد عصب سه قلوی بسیاری از بیماران تحریک شدن عصب سه قلو، به ویژه در ناحیه‌ی عمیقی درون جمجمه باشد که ریشه عصب در آنجا قرار دارد.
در اکثر موارد فشار آوردن یک رگ خونی غیرعادی به عصب علت تحریک است. گاهی اوقات نیز وجود تومور در مغز یا عصب‌ها علت تحریک شدن عصب است. نوع نادری از سکته مغزی نیز می‌تواند علت درد عصب سه قلو باشد.
به علاوه بیش از 80 درصد بیماران مبتلا به ام اس در نهایت به دلیل آسیب عصبی ناشی از این بیماری به درد عصب سه قلو دچار می‌شوند.

درد عصب سه قلو در میان خانم‌ها اندکی شایع‌تر است، شیوع بالاتر درد عصب سه قلو در میان خانم‌ها به این دلیل است که این بیماری عموماً سالمندان را درگیر می‌کند و خانم‌ها معمولاً طول عمر بیشتری دارند. نخستین حمله درد صورت معمولاً در بازه سنی 50 – 70 سال رخ می‌دهد.
هر چند نوزادان، کودکان و جوانان نیز به درد عصب سه قلو مبتلا می‌شوند، این عارضه به ندرت در افراد زیر 40 سال مشاهده می‌شود. علت اصلی ابتلا به نورالژی تری ژمینال فشار بسیار زیادی است که به یکی از عصب‌های صورت وارد می‌شود.

این اختلال عصبی می‌تواند پیامد یکی از عامل‌های زیر باشد:

1. دیابت؛
2. مصرف داروهای خاص؛
3. فشار آوردن ساختارهای مجاور مانند رگ‌های خونی یا تومورها به عصب‌؛
4. ورم و تحریک (التهاب)
5. آسیب‌دیدگی، برای مثال آسیب ناشی از جراحی.

حملات عصب سه‌ قلو ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود، دلایلی مانند:

1. لمس‌کردن پوست
2. شستشو
3. اصلاح
4. مسواک‌ زدن دندان‌ها
5. دمیدن بینی
6. آرایش کردن
7. خندیدن
8. صحبت کردن

بیشتر بخوانید : رادیو فرکوئنسی عصب سه قلو صورت

روش‌های تشخیص درد عصب سه قلو

پزشکان به طور عمده نورالژی سه قلو را بر اساس توصیف بیمار از درد تشخیص می‌دهد، به این صورت که:

1. نوع درد، مربوط به نورالژی سه قلو ناگهانی ، شوک مانند و مختصر است.
2. محل درد، قسمت هایی از صورت که تحت تأثیر درد قرار می گیرند، مشخص کننده درگیر شدن عصب سه قلو هستند.
3. محرک های درد، مربوط به نورالژی تریژمینال معمولا با تحریک ملایم گونه ها ایجاد می شود، مانند غذا خوردن ، صحبت کردن یا حتی برخورد نسیم خنک.
4. پزشک ممکن است آزمایش های زیادی را برای تشخیص نورالژی عصب سه قلو و تعیین علل اصلی بیماری انجام دهد ، از جمله:

 

1. معاینه عصبی
2. تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)

درمان درد عصب سه قلو

درمان به علت و شدت بیماری بستگی دارد. برخی دارو ها جهت رهایی از درد و کاهش تعداد دفعات بروز در بازار به فروش می رسند. گاهی اوقات، رفع این درد به جراحی نیاز دارد.

• داروی درد صورت عصب سه قلو

دارو ها می توانند درد را تسکین بخشیده و تعداد حملات آن را کاهش دهند. اولین نوع درمان معمولا دارو های ضد صرع هستند که پیام های عصبی نا به جا را مسدود می کنند. برخی دارو های مکمل یا ثانویه نیز شامل شل کننده های عضلانی و ضد افسردگی های سه حلقه ای هستند.

جهت درمان نورالژی عصب سه قلو پزشک معمولا داروهایی را جهت مسدود کردن سیگنال‌های درد به مغز تجویز می‌کند.

درد بیشتر این بیماران با داروهای ضد تشنج همچون، کاربامازپین کاهش می یابد. از این دارو جهت درمان سردرد های نورالژی عصب سه قلو نیز بکار می رود. از دیگر داروهای ضد تشنجی که برای درمان این اختلال بکار می رود شامل:

1. اگزکاربازپین (تریلپتال)
2. لاموتریژین (لامیکتال)
3. فنی توئین (دیلانتین،فنی تک)
4. کلونازپام (کلونوپین)
5. گاباپنتین (نورونتین،گرالیس)
6. همچنین افرادی که از دچار اسپاسم شدید هستند؛ ممکن است پزشک برخی داروهای شل کننده عضلات همچون، باکلوفن را نیزتجویز نماید .

در صورتی که دارو درمانی موثر نباشد، پزشک در مرحله بعد راهکارهای موثر کم تهاجمی دیگری مانند رادیوفرکوئنسی را در نظر می‌گیرد. در این روش عصب‌هایی که منجر به درد می‌شود را از بین می‌برند.

پزشک فوق تخصص درد سوزن توخالی را وارد صورت می‌کند تا جریان الکتریکی ملایمی به عصب مورد نظر فرستاده و منجر به بی‌دردی بیماران ‌شود. گاهی ممکن است درد پس از سه الی چهار سال مجدد برگردد.

• Rhizolysis ریزولیز

در این روش، بخشی از عصب سه قلو با استفاده از یکی از روش‌های زیر به طور موقت غیرفعال می‌شود: یک پروب گرم شده، تزریق ماده شیمیایی گلیسرول یا یک بالون کوچک که در نزدیکی عصب برای فشرده سازی آن باد می‌شود. در طی این روش یک سوزن یا یک لوله توخالی کوچک به نام تروکار از طریق پوست به گونه شما وارد می‌شود. بعد از این روش‌ها 99٪، بیماران بلافاصله از درد تسکین می‌یابند، اما 25٪ تا 50٪ افراد در چند سال آینده به این مشکل مجددا بازگشت خواهند داشت.

• جراحی نورالژی تری ژمینال

در حالی که اغلب موارد درد عصبی سه قلو به مصرف دارو پاسخ می دهند اما گاهی اوقات درد به درمان پاسخی نداده و علائم شدید باز می گردند.در این موارد، جراحی گزینه درمانی مورد نظر خواهد بود.

فرایند جراحی برای درمان درد عصب سه قلو موارد زیر است:

• تزریق گلیسرول

• جراحی پرتویی استریوتاکتیک

• درمان حرارتی با امواج رادیو فرکانس

• جراحی پرتویی گاما نایف

• کاهش فشار اعصاب و عروق خونی

• جراحی میکرو وسکولار دکمپرشن (MVD)

• رادیوجراحی استریوتاکتیک مغزی (چاقوی گاما)

• فشرده سازی بالن

دیگر گزینه های جراحی شامل برش عصب یا جا به جایی عروق خونی می شوند که بر روی اعصاب فشار وارد می کنند. تمامی جراحی ها با خطر ابتلا به بی حسی موقت یا دائم صورت همراه هستند. در برخی موارد، درد می تواند دوباره بازگردد.
پزشک می تواند مزایا و معایب هر کدام از روش های درمانی را برای بیمار توضیح دهد. پزشک علاوه بر ارزیابی علائم، سابقه پزشکی و تمایلات شخصی فرد در انتخاب بهترین گزینه درمانی نیز به او کمک می کند.

مراقبت های پس از عمل عصب سه قلو

بررسی و شناخت وضعیت عصبی پس از عمل جراحی در جهت ارزیابی نقایص حسی و حرکتی صورت که می توانند توسط هر یک از سه شاخه ی عصب سه قلو پدید آیند، انجام می گیرد.

اگر جراحی منجر به بروز نقایص حسی در نیمه مبتلای صورت شده است، باید به بیمار آموزش داد تا از مالیدن و تحریک چشم خود اجتناب نماید، چون در اثر این آسیب دیدگی، دیگر درد احساس نخواهد شد.

چشم ها نیز از نظر وجود قرمزی یا تحریک شدگی مورد بررسی قرار می گیرند. برای چشم آسیب دیده می توان از اشک مصنوعی استفاده کرد تا از خشکی آن جلوگیری گردد.

به بیمار تذکر داده می شود تا با نیمه ی آسیب دیده دهان تا زمانی که حالت بی حسی کاهش نیافته، اقدام به جویدن ننماید. بیمار از نظر بروز هرگونه مشکلی در امر خوردن و بلع غذاها با قوام مختلف، به طور دقیق تحت نظر قرار می گیرد.