درد سرطان (Cancer Pain) تنها یک علامت ساده نیست؛ بلکه یک شرایط چندبعدی است که میتواند ناشی از خود بیماری یا روشهای درمانی باشد. تومورها با فشار آوردن به استخوانها، اعصاب یا اندامها میتوانند ایجاد درد کنند. از سوی دیگر، اقدامات تشخیصی مانند بیوپسی (نمونهبرداری) یا درمانهایی مانند شیمیدرمانی و پرتودرمانی نیز میتوانند منبع درد باشند. نکته کلیدی این است که تقریباً ۵۰ تا ۷۰ درصد بیماران سرطانی در طول بیماری خود درد را تجربه میکنند، اما این بدان معنا نیست که این درد غیرقابل کنترل است.
درک تفاوت بین این دو نوع درد برای مدیریت صحیح آن حیاتی است.
درد حاد: این درد ناگهانی و تیز است و معمولاً مدت زمان کوتاهی طول میکشد. مانند دردی که پس از یک جراحی یا یک روش تشخیصی احساس میشود. درد حاد یک هشدار است و معمولاً با بهبود بدن یا اتمام فرآیند درمانی، از بین میرود.
درد مزمن: این درد مداوم و طولانیمدت است (معمولاً بیش از سه ماه) و میتواند خفیف یا شدید باشد. درد مزمن ناشی از سرطان اغلب به دلیل فشار مداوم تومور بر بافتها یا آسیبهای عصبی ایجاد میشود. این نوع درد است که میتواند بر روحیه، خواب و کل زندگی روزمره فرد تأثیر بگذارد و مدیریت آن نیازمند یک استراتژی بلندمدت است.
دردهای سرطانی بر اساس منشأ و مکانیسم ایجاد به دستههای مختلفی تقسیم میشوند که شناخت آنها به پزشک برای انتخاب بهترین روش درمان کمک میکند:
درد نوروپاتیک: این درد به دلیل آسیب مستقیم به رشتههای عصبی ایجاد میشود. بیماران آن را به صورت سوزشی، تیر کشنده، شوکالکتریکی یا گزگز و بیحسی توصیف میکنند.
درد نوسیسپتیو (سوماتیک و احشایی): این درد به دلیل تحریک گیرندههای درد در بافتها ایجاد میشود.
درد سوماتیک: ناشی از آسیب به بافتهای استخوان، عضله یا پوست است. معمولاً موضعی، مداوم و به صورت تپشدار یا تیز توصیف میشود.
درد احشایی: این درد که از اندامهای داخلی بدن (مانند معده، روده یا کبد) نشأت میگیرد، اغلب به صورت عمقی، فشارنده و مبهم احساس میشود. برخلاف دردهای سطحی، تعیین محل دقیق آن برای بیمار اغلب دشوار است و ممکن است در ناحیهای وسیعتر پخش شده باشد.
شایعترین منبع درد، فشار فیزیکی تومور است. با رشد سرطان، تومور میتواند:
به استخوانها حمله کند و باعث درد استخوانی شدید شود.
بر اعصاب فشار وارد کند و درد نوروپاتیک ایجاد نماید.
با مسدود کردن یک اندام یا رگ خونی، درد احشایی به وجود آورد.
این یک موقعیت اورژانسی در انکولوژی است. وقتی تومور به مهرههای ستون فقرات متاستاز میدهد، میتواند به نخاع فشار آورده و باعث درد شدید کمر یا گردن، ضعف در پاها، بیاختیاری ادرار یا مدفوع شود. این شرایط نیاز به اقدام فوری پزشکی دارد.
پارادوکس درمان سرطان این است که گاهی روشهای نجاتبخش، خود میتوانند منشأ درد باشند:
شیمیدرمانی: میتواند باعث نوروپاتی محیطی (گزگز و درد در دست و پا) شود.
پرتودرمانی: گاهی پس از اتمام درمان، باعث دردهای طولانیمدت در بافتهای تحت تابش میشود.
جراحی: درد ناشی از برش جراحی طبیعی است، اما گاهی به درد فانتوم (احساس درد در عضوی که قطع عضو شده) یا دردهای عصبی مزمن منجر میشود.
نکته مهم: به هیچ عنوان به دلیل ترس از درد، روشهای تشخیصی یا درمانی ضروری را به تأثیر نیندازید. همیشه در مورد راهکارهای کنترل درد با تیم درمانی خود صحبت کنید.
هدف از کنترل دردهای سرطانی، نه تنها کاهش عدد درد، بلکه بازگرداندن توانایی فرد برای کار، خواب، معاشرت و لذت بردن از زندگی است.
این مدل، پایه و اساس دارودرمانی درد سرطان است:
پله اول (درد خفیف): داروهای غیراپیوئیدی مانند استامینوفن و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن.
پله دوم (درد متوسط): وقتی داروهای پله اول کافی نباشند، از اپیوئیدهای ضعیف مانند کدئین یا ترامادول استفاده میشود.
پله سوم (درد شدید): برای دردهای شدید، از اپیوئیدهای قوی مانند مورفین، اکسیکدون یا فنتانیل استفاده میگردد.
در هر سه پله، در صورت وجود درد نوروپاتیک، داروهای کمکی مانند گاباپنتین، آمی تریپتیلین یا دولوکستین نیز تجویز میشوند.
شما یک گیرنده منفعل درمان نیستید. شما مهمترین عضو تیم درمان خود هستید.
درد خود را اندازهگیری و ثبت کنید: از مقیاس ۰ تا ۱۰ (صفر یعنی هیچ دردی و ده یعنی شدیدترین درد قابل تصور) استفاده کنید.
دقیق باشید: محل درد، کیفیت آن (تیرکشنده، مبهم، سوزشی)، عوامل تشدیدکننده و تسکیندهنده را شرح دهید.
داروها را طبق دستور مصرف کنید: بسیاری از داروهای درد مزمن باید در ساعتهای مشخص و قبل از شدید شدن درد مصرف شوند تا اثربخشی بهتری داشته باشند.
عوارض جانبی را گزارش دهید: تهوع، یبوست یا خوابآلودگی ناشی از داروها را به پزشک خود بگویید تا بتواند برای مدیریت آنها اقدام کند.
وقتی دارودرمانی به تنهایی کافی نباشد یا با عوارض جانبی غیرقابل تحمل همراه گردد، روشهای تخصصیتری به کمک میآیند.
این روشها که توسط متخصصان درد انجام میشوند، شامل تزریق داروهای بیحسی یا کورتیکواستروئیدها در اطراف یک عصب خاص یا شبکه عصبی است تا پیامهای درد مسدود شوند.
بلوک عصب اسپلانکنیک (Splanchnic Nerve Block): یک روش بسیار مؤثر برای کنترل درد سرطان پانکراس است که میتواند کیفیت زندگی را به طور چشمگیری بهبود بخشد.
بلوک سمپاتیک: برای دردهای احشایی ناحیه لگن یا اندام تحتانی به کار میرود.
این تکنیکها به جای تخریب عصب، فعالیت آن را تنظیم میکنند.
پمپ داخل نخاعی (Intrathecal Pump): یک دستگاه کوچک که مستقیماً داروهای مسکن قوی (مانند مورفین) را به فضای اطراف نخاع میرساند. این کار باعث میشود با دز بسیار کمتری از دارو، اثر تسکینی قویتری حاصل شده و عوارض全身ی کاهش یابد.
تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS): یک دستگاه کوچک که با ارسال پالسهای الکتریکی ملایم، از انتقال پیام درد به مغز جلوگیری میکند.
در این روشها، با استفاده از امواج رادیویی (RF Ablation) یا تزریق مواد شیمیایی، عصب خاصی که مسئول انتقال درد است به طور موقت یا دائم از بین میرود. این روش معمولاً برای بیمارانی که امید به زندگی محدودی دارند و درد موضعی شدیدی تجربه میکنند، در نظر گرفته میشود.
پرتودرمانی یکی از مؤثرترین روشها برای کاهش دردهای متاستاتیک استخوان است. با تابش پرتو به ناحیه درگیر، میتوان رشد تومور را کند کرده و درد را به میزان قابل توجهی کاهش داد.
بیشتر بخوانید: کلینیک درد: راهکاری برای مدیریت دردهای مزمن و حاد
کنترل درد فقط به دارو و روشهای تهاجمی ختم نمیشود. یک رویکرد جامع شامل مراقبت از تمام ابعاد وجودی شماست.
یک رژیم غذایی سرشار از فیبر (میوهها، سبزیجات، غلات کامل) و نوشیدن مایعات فراوان به مبارزه با یبوست ناشی از داروهای مخدر کمک میکند.
با یک متخصص تغذیه مشورت کنید تا برنامهای متناسب با شرایط و عوارض درمانی شما طراحی کند.
فعالیتهای سبک مانند پیادهروی میتواند با ترشح اندورفین به کاهش درد کمک کند.
تکنیکهایی مانند تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا و ماساژ درمانی میتوانند استرس را کاهش داده و تحمل شما را در برابر درد افزایش دهند. (توجه: در نواحی تحت پرتودرمانی از ماساژ یا کیسه آب گرم استفاده نکنید).
درد و سرطان با هم میتوانند باعث انزوا، افسردگی و اضطراب شوند.
صحبت کردن با یک روانشناس یا مشاور میتواند مهارتهای مقابلهای را به شما آموزش دهد.
پیوستن به گروههای حمایتی بیماران سرطانی به شما این فرصت را میدهد که تجربیات خود را با افرادی که شرایط مشابهی دارند به اشتراک بگذارید و احساس تنهایی نکنید.
1. آیا واقعاً میتوان درد سرطان را به طور کامل از بین برد؟
هدف اصلی در مدیریت درد سرطان، رساندن درد به سطح قابل تحملی است که به شما اجازه دهد زندگی فعال و باکیفیتی داشته باشید. در بسیاری از موارد، این هدف کاملاً قابل دستیابی است. با استفاده از ترکیب داروها (مطابق پلکان WHO) و روشهای مداخلهای پیشرفته (مانند بلوک عصبی یا پمپ داخل نخاعی)، میتوان درد را به میزان بسیار چشمگیری کاهش داد یا حتی به طور کامل حذف کرد.
2. مصرف طولانیمدت مسکنهای قوی (اپیوئیدها) باعث اعتیاد نمیشود؟
این یک نگرانی رایج و بسیار مهم است. زمانی که مسکنهای قوی تحت نظر و تجویز متخصص درد و برای درمان یک درد واقعی مانند درد سرطان مصرف شوند، احتمال اعتیاد به شکل سوءمصرف بسیار پایین است. پزشک با تنظیم دقیق دوز و آموزش نحوه کاهش تدریجی دارو، از بروز وابستگی روانی و فیزیکی ناخواسته جلوگیری میکند. فواید کنترل درد در این شرایط به مراتب بیشتر از عوارض بالقوه آن است.
3. آیا روشهای غیردارویی مانند طب سوزنی یا مدیتیشن واقعاً روی درد سرطان تأثیر دارند؟
بله، این روشها میتوانند بسیار مؤثر باشند، اما به عنوان مکمل در کنار درمان اصلی استفاده میشوند. تکنیکهایی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق و یوگا به کاهش استرس و اضطراب کمک میکنند که خود باعث افزایش تحمل درد میشود. طب سوزنی نیز در کنترل برخی انواع درد به ویژه دردهای عضلانی-اسکلتی و تهوع ناشی از شیمیدرمانی میتواند مفید باشد. حتماً این روشها را با تأیید پزشک معالج خود دنبال کنید.
4. درد نوروپاتیک (سوزشی و تیرکشنده) با مسکنهای معمولی بهتر نمیشود. چرا؟
دقیقاً به همین دلیل است که تشخیص نوع درد حیاتی است. درد نوروپاتیک بر اثر آسیب به سیستم عصبی ایجاد میشود و مکانیسم آن با دردهای معمولی (نوسیسپتیو) متفاوت است. به همین دلیل، مسکنهای رایج مانند ایبوپروفن یا حتی مورفین ممکن است اثر کمی روی آن داشته باشند. برای این نوع درد، از داروهای تخصصیتر مانند گاباپنتین، پرگابالین یا آمیتریپتیلین استفاده میشود که مستقیماً بر روی سیستم عصبی مرکزی عمل میکنند.
5. اگر درد من به دارو جواب نداد، قدم بعدی چیست؟
اگر دارودرمانی به تنهایی کافی نباشد یا عوارض آن غیرقابل تحمل گردد، این به معنای پایان راه نیست. این دقیقاً زمانی است که باید به یک متخصص درد مراجعه کنید. این متخصصان میتوانند گزینههای پیشرفتهتری مانند بلوکهای عصبی، تزریق اپیدورال، پمپ داخل نخاعی یا روشهای نورومدولیشن را به شما پیشنهاد دهند. این روشها هدفمندتر عمل میکنند و اغلب با دوز کمتری از دارو، اثر تسکینی قویتری ایجاد مینمایند.
همانطور که در این مقاله خواندیم، درد سرطان یک چالش پیچیده اما قابل مدیریت است. این مسیر از درک ماهیت درد و انواع آن (اعم از نوروپاتیک، سوماتیک و احشایی) آغاز میشود و با بهرهگیری از یک استراتژی جامع، از دارودرمانی هوشمندانه (بر اساس پلکان WHO) تا روشهای پیشرفته و کمتهاجمی مانند بلوکهای عصبی و پمپهای داخل نخاعی، ادامه مییابد. به خاطر داشته باشید که کنترل موفق درد، یک تلاش گروهی است که در آن شما، خانواده شما و تیم درمانی، همگی نقش حیاتی دارید.
اگر شما یا عزیزانتان درگیر درد ناشی از سرطان هستید، به یاد داشته باشید که نباید این رنج را به تنهایی تحمل کنید. دکتر سیامک مرادی، فوق تخصص درد، با سالها تجربه در زمینه مدیریت و درمان دردهای سرطانی پیچیده، میتوانند به شما کمک کنند تا با طراحی یک برنامه درمانی شخصیسازی شده، کیفیت زندگی خود را به طور چشمگیری بهبود بخشید.
همین امروز قدم اول را بردارید. برای دریافت مشاوره تخصصی و رزرو نوبت آنلاین روی لینک زیر کلیک کنید تا در اسرع وقت توسط دکتر مرادی و تیم مجرب ایشان ویزیت شوید. شما سزاوار زندگی با کمترین درد ممکن هستید.
عضو هیات مدیره انجمن درد ایران و عضو انجمن جهانی درد امریکا (IASP) می باشم. همچنین عضو کارگروه ستاد سلولهای بنیادی نهاد ریاست جمهوری نیز هستم. در حوزه های مختلف کنترل و درمان انواع دردهای بدن به بیماران و مراجعه کنندگان خدمات ارائه میکنم.