بلاک عصبی

بلاک عصبی یا بلاک منطقه‌ای عصبی به ایجاد هرگونه وقفه عمدی در حرکت پیام عصبی در طول عصب گفته می‌شود که معمولاً در راستای کاهش درد انجام می‌شود. بلاک عصبی یک روند کوتاه مدت است که معمولاً از چند ساعت تا چند روز به طول می‌انجامد و در طی آن بی‌حس‌کننده موضعی و کورتیکواستروئید و مواد دیگر در داخل یا کنار عصب تزریق می‌شود.
انسداد نورولوتیک، از بین رفتن عمدی و موقتی رشته عصبی از طریق استفاده از مواد شیمیایی، گرما، سرما که می‌تواند برای هفته‌ها یا ماه‌ها یا برای همیشه باقی بماند.

بلوک عصبی محیطی، درمانی برای کنترل درد است که شامل تزریق بی‌حس‌کننده موضعی در اطراف اعصاب برای بلوک یا توقف احساس دردی که به مغز می‌رسد، می‌شود. بلوک نوروآگزیال، تزریق بی‌حس‌کننده موضعی در نخاع از طریق یک سوزن یا کاتتر (لوله بسیار نازک و کوچک) برای بلوک انتقال درد از نخاع به مغز است.

بلاک عصبی یا مسدود کردن راه امواج عصبی روشی است که از یکصد سال پیش تا امروز برای ارزیابی و درمان هر دو درد حاد و مزمن به مار رفته است و یک داروی شیمیایی را نزدیک یک عصب خاص تزریق می کنند تا جلوی عصبی مربوط به انتقال حس در را در مسیر های نُسی سپتیو (nociceptive) بگیرد (مسیرهای نُسی سپتیو مسیرهایی عصبی هستند که سیگنال های درد ناشی از عوامل فیزیکی یا شیمیایی را از بافت های بدن به مراکز احساس درد می رسانند). با مسدود کردن این مسیرهای عصبی آن ناحیه از بدن بی حس می شود.
تکنیک های بلوک عصب بخش با ارزشی از برنامه ی کنترل درد را تشکیل می دهند و به کمک آنها کارهای درمانی دیگر هم امکان پذیر می شود.

کلا بلاک عصب به دو دسته ی وسیع به شرح زیر تقسیم می شود:

• بلاک های عصبی تخریبی (neurolytic blocks) یا عصب کُشی که عبارتند از تزریق موادی مثل فِنُل یا الکل به روی عصب و این مواد مسیرها عصبی انتقال درد را خراب می کنند . این کار باعث تسکین دائمی درد نمی شود، و ممکن است تکرار تزریق لازم آید. آثار جانبی هم دارد و ممکن است به اعصاب کناری آن ناحیه صدمه بزند و عضله از کار بیفتد . بنابراین بلاک های تخریب کننده ی عصب را برای بیماری های دردناک شدید و بیمارانی که دیگر امیدی به زنده ماندنشان نیست در نظر می گیرند.
• بلاک های عصبی غیر تخریبی (nonneurolytic blocks) که در آن مواد غیر تخریبی مانند بی حس کننده های موضعی مثلا لیدُکائین (lidocaine) یا بوپیواکایین (bupivacaine) را به کار می برند. گاهی ماده ی تزریقی ترکیبی از یک بی حس کننده ی موضعی و داروهای دیگری مورد استفاده قرار می گیرد . بلوکه کننده های غیرتخریبی راه انتقال درد را سد می کننند بی آنکه مسیرهای “نُسی سپتیو” ار خراب کرده باشند . بنابراین مصرف درمانی زیادی دارند.

بلاک عصبی ممکن است قدری دردناک و استرس آور باشد. معمولا برای آماده کردن بیمار جهت بلاک عصبی، یک بی حسی موضعی در او انجام می دهند. مهارت و تجربه ی دکتر در انجام بلاک عصب برای توفیق در این کار اهمیت زیادی دارد. عموما ً این کار به دست متخصص بیهوشی انجام می شود. گاهی بلاک عصب را به طور سر پایی انجام می دهند، در مواردی هم لازم است بیمار مدتی کوتاه در بیمارستان بستری شود .

بلوک شاخه عصبی مدیال

بلاک شاخه عصبی مدیال تزریقی است که برای اطمینان حاصل کردن از آنکه منبع کمردرد بیمار مفاصل فاست هستند استفاده می‌شود. یک جفت مفصل فاست در تمامی مهره‌های کمر وجود دارد. این مفاصل که به نام آپوفیزیال نیز شناخته می‌شوند، در عین ایجاد استحکام امکان حرکات طبیعی و انعطاف‌پذیری در ستون فقرات را نیز فراهم می‌کنند. هر مفصل فاست دارای عصب‌های کوچکی است به نام عصب‌های شاخه مدیال. این عصب‌ها سیگنال‌های درد را از مفاصل فاست به مغز منتقل می‌کنند.

اختلالات و شرایط متفاوتی مانند تنگی کانال نخاعی، آرتروز و یا ضربه به کمر(به عنوان مثال در تصادفات رانندگی) می‌توانند منجر به التهاب مفاصل فاست شوند که در این صورت عصب‌های شاخه مدیال سیگنال‌های درد را به مغز منتقل خواهند کرد.

عصب‌های این شاخه هیچ یک از ماهیچه‌های اصلی را کنترل نمی‌کنند و هیچ حس دیگری به جز درد را به مغز نمی‌رسانند. بنابراین بلاک این عصب‌ها خطری برای کارکرد ماهیچه‌ها در نواحی مورد نظر نداشته و قابلیت احساس درد در نواحی دیگر را نیز تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. بلاک شاخه عصبی مدیال اغلب در دو مرحله‌ی تشخیص و درمان به کار گرفته می‌شود:

۱. نقش بلاک شاخه عصبی مدیال
بلاک شاخه عصبی مدیال روشی است که در آن ماده بی‌حس کننده‌ای در نزدیکی عصب‌های مدیال یک مفصل فاست مشخص و معمولا در سطوح مختلف ستون فقرات تزریق می‌شود. اگر بیمار بلافاصله پس از تزریقات در محل از پیش تعیین شده برای مدت مشخصی درد کمتری را احساس کند می‌توان نتیجه گرفت که منبع درد مفصل فاست مورد نظر بوده است. در مرحله بعدی برای مقابله با درد در دراز مدت، شاخه عصبی مدیال توسط رادیوفراکنسی قطع یا تخریب می‌شود.

۲. نقش رادیوفرکانسی شاخه عصبی مدیال
قطع عصب توسط رادیوفراکانسی روشی است که در آن بر روی عصبی که سیگنال درد را منتقل می‌کند یک ضایعه حرارتی ایجاد می‌شود. هدف از این روش درمانی، قطع کردن سیگنال‌های درد در عین حفظ کارکرد‌های دیگر از قبیل حس لامسه و قدرت ماهیچه می‌باشد.

انواع بلوک عصبی

درد نواحی مختلف بدن به بلاک‌های مختلف عصبی نیاز خواهد داشت. برای مثال:

• بلاک عصبی بالا تنه (شبکه بازویی)
• اینتراسکالن (شانه، ترقوه یا بازو)
• بالای ترقوه‌ای (بازو)
• پایین ترقوه‌ای (آرنج و زیر آن)
• بلاک عصبی صورت
• عصب سه قلو (صورت)
• چشمی (پلک‌ها و کف سر)
• فوق چشمی (پیشانی)
• ماگزیلار (آرواره بالایی)
• شب پره‌ای – کامی (بینی و کام)
• بلاک عصبی گردن و کمر
• تزریق اپیدورال در ستون فقرات گردنی (گردن)
• تزریق اپیدورال در قفسه سینه (پشت و قفسه سینه)
• تزریق اپیدورال در ناحیه کمر (کمر و باسن)
• بلاک عصبی قفسه سینه و شکم
• نزدیک مهره‌ای (قفسه سینه و شکم)
• میان دنده‌ای (قفسه سینه/ دنده‌ها)
• سطح جلویی شکم (زیر شکم)
• بلاک عصبی پایین تنه
• شبکه عصبی لگن (ناحیه شرمگاهی)
• شبکه عصبی کمر (جلوی پا، از جمله ران، زانو و صافن زیر زانو)
• فمورال (تمام ناحیه قدامی ران، بیشتر قسمت‌های استخوان ران و مفصل زانو و بخشی از مفصل لگن، البته بجز پشت زانوها – که غالباً برای جراحی تعویض مفصل زانو استفاده می‌شود.
• درد عصب سیاتیک (پشت پا، ساق پا و پا) که شامل بلاک عصبی پشت زانو می‌شود (زیر زانو)

بسیاری از بیماریهای ستون فقرات نیاز به عمل جراحی ندارند اما در مواردی که به جراحی نیاز است باید از سیستم‌های ایمپلنت استفاده کننده از دستگاه‌های تخصصی طراحی شده برای ستون فقرات استفاده شود. این پروتزها برای اصلاح بدشکلی های ستون فقرات و تقویت آن استفاده می شود. این پروتزها در مرکز تخصصی پروتز ظفر تولید می شود.

بلاک عصبی را می‌توان از نظر نحوه تزریق یا جراحی یا غیر جراحی بودن آن نیز دسته‌ببندی کرد:

بلوک عصبی بدون نیاز به جراحی

• اپیدورال: دارو به داخل طناب نخاعی تزریق می‌شود تا ناحیه شکمی و اندام تحتانی بی حس شود. تزریق اپیدورال تقریبا شناخته شده ترین نوع بلوک عصبی است و معمولا در دوره کودکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• بی حسی نخاعی: این داروی بی حسی در مایع اطراف صناب نخاعی تزریق می‌شود.
• محیطی: دارو در اطراف عصب هدف – که منشا ایجاد درد است – تزریق خواهد شد.

بلوک عصبی توسط جراحی

• بلاک سمپاتیک: درد ناشی از سیستم عصبی سمپاتیک در ناحیه ای بخصوص را بلوکه می‌نماید. از بلاک سمپاتیک می‌توان در درمان تعریق بیش از حد در بخش خاصی از بدن استفاده نمود.
• برش و در آوردن عصب: عصب محیطی آسیب دیده توسط جراحی تخریب می‌شود؛ از این روش تنها در موارد درد مزمنی که هیچ روش درمانی دیگر موفقیتی در پی ندارند، مثل سندروم درد ناحیه ای، مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
• ریزوتومی (برش ریشه عصب): ریشه عصب که از نخاع کشیده می‌شود، با استفاده از جراحی تخریب می‌شود. از این روش در مشکلات عصب-عضله مانند فلج اسپاسمی یا فلج اسپاسمی مغز استفاده می‌شود.

نحوه استفاده از بلوک های عصبی

انواع مختلفی از بلاک های عصبی وجود دارد که برای اهداف مختلف استفاده می شوند؟

• بلوک های عصبی درمانی برای درمان در شرایط دردناک استفاده می شوند. چنین بلوک های عصبی شامل داروی بی حسی موضعی می شود که می تواند برای کنترل درد شدید استفاده شود.
• بلوک های عصبی تشخیصی برای تعیین منشا های درد استفاده می شوند. این بلوک ها عموما شامل یک بی حسی با مدت زمانی شناخته شده از تسکین است.
• بلوک های عصبی پیش بینی کننده نتایج درمان را پیش بینی می کنند. مثلا، یک بلوک عصبی ممکن است اجرا شود تا تعیین کند آیا درمان های پایدارتر (مانند جراحی) در درمان درد موفقیت امیز خواهد بود یا خیر.
• بلوک های عصبی پیشگیرانه برای جلوگیری از روندی دردرد متعاقب وجود دارند که می تواند منجر به مشکلاتی مانند درد اندام خیالی شود.
• بلوک های عصبی می توانند در برخی موارد برای اجتناب از عمل جراحی استفاده شوند.
• بلوک های عصبی یکی از روش های درمان سردردهای شدید
• بلوک‌های عصبی یکی از روش های درمان سردرد که در موارد خاص کاربرد پیدا می کند. بر این اساس درمجاورت برخی از عصب‌ها که به دلیل سردردهای مکرر تحریک شده، ماده بی حسی و گاهی همراه با کورتیکو استرویید ها استفاده می‌شود که البته موارد تجویزی خاصی دارد.
• بلوک‌های عصبی ممکن است در مواردی مثل سردردهای با منشا مشکلات گردن موثر باشند.

درمان

هنگامى که هوشيار بودن بيمار هنگام جراحى مورد نظر است، از بى‌حسى موضعى استفاده مى‌شود. به‌خصوص در بى‌حسى نخاعى و اپیدورال، عضلات اسکلتى معمولاً به‌خوبى شل مى‌شوند؛ بنابراين استفاده از داروهاى شل‌کنندهٔ عضلانى ضرورت ندارد. يکى از اشکالات اين روش، عدم ايجاد بى‌حسى کافى است؛ اشکال ديگر، افت فشار خون درنتيجه بلوک سمپاتيک مى‌باشد. از بى‌حسى موضعى بيشتر در جراحى‌هاى قسمت تحتانى شکم يا اندام‌هاى تحتانى استفاده مى‌شود، زيرا اثر بلوک‌کنندهٔ سمپاتيک در اين نواحى در حداقل مى‌باشد.
با بى‌حس کردن قسمتى از بدن که مورد جراحى قرار مى‌گيرد، به تنهائى (مانند بى‌حسى نخاعى در مورد جراحى قسمت تحتنانى شکم يا بلوک شبکه براکيال براى جراحى دو بازو)، مى‌توان موربيديته پس از جراحى را کاهش داد. تعدادى از مثال‌هاى اين قضيه عبارتند از:

1. با بى‌حسى نخاعى يا اپى‌دورال، خونريزى از آتروپلاستى کامل مفصل ران يا پروستاتکتومى کاهش مى‌يابد.
2. عوارض ترومبوآمبوليت به‌دنبال جراحى‌هاى لگو و پروستات کمتر ايجاد مى‌شوند.
3. امکان دارد که عملکرد ريه کمتر تحت تأثير قرار گيرد.
4. ممکن است مدت تشنج کمتر شود.