به طور معمول، واکسن ها مستقیم یا غیرمستقیم بر روی پروتئین سنبله که ویروس های کرونا را منحصر به فرد می کند، تاثیر می گذارند. پس از تزریق واکسن، سیستم ایمنی بدن می تواند به سرعت ویروس های کرونا ویروس را تشخیص دهد و در صورت حمله، توانایی تکثیر ویروس را مختل می کند و از انتشار آن به سایر قسمت های سیستم ایمنی بدن پیشگیری می کند. واکسن از ورود ویروس به سلول ها، تکثیر آنها و بیمار شدن افراد جلوگیری می کند.

کوواکس (COVAX) یا تسهیلات دسترسی جهانی به واکسن (Vaccine Global Access Facility) ابتکاری برای سرعت بخشیدن به توسعه، تولید و دسترسی عادلانه کشورهای جهان به واکسن از طریق تسهیل مراحل آزمایش، درمان و تولید واکسن کووید ۱۹ است.

امیدواری‌های فراوانی وجود دارد که استفاده از واکسن بیماری کرونا تا پایان سال میلادی جاری آغاز شود. به همین منظور سازمان جهانی بهداشت برنامه‌ریزی کرده است تا با راه اندازی و تشویق پروژه کوواکس تا پایان سال ۲۰۲۱ میلادی ۲ میلیارد دوز واکسن کرونا را در کشورهای عضو که بیشتر آن‌ها از کشورهای درحال توسعه و فقیر هستند، توزیع کند.
بیش از ۱۸۰ کشور به «کوواکس» یا برنامه جهانی تامین واکسن کووید ۱۹ برای همه کشورها پیوسته اند تا از طریق یک ساختار جمعی و مشترک با آپارتاید و احتکار واکسن از سوی برخی کشورها مقابله کنند.

کوواکس برنامه‌ای با مدیریت مشترک گروه واکسن GAVI، سازمان جهانی بهداشت و ائتلاف ابتکارات آمادگی برای همه‌گیری (Coalition for Epidemic Preparedness Innovations) است که هدف خود را جلوگیری از احتکار واکسن احتمالی کووید ۱۹ از سوی دولت‌ها عنوان می‌کند تا استفاده از آن برای افراد هدف در همه کشورها به صورت عادلانه صورت گیرد.
به عبارت دیگر سازمان جهانی بهداشت تلاش دارد تا اولویت عرضه واکسیناسیون در همه کشورها برای افراد خاص و هدف در دستور کار قرار گیرد؛ نه اینکه همه افراد در یک کشور خاص از واکسن بهره‌مند شوند و در دیگر کشورها واکسن در دسترسی نباشد.

مقایسه واکسن کرونا، هرکدام چه ویژ‌گی دارند و چقدر موثرند؟

بیشتر بخوانید درد قفسه سینه ،دلایل و علایم آن

• مشخصات واکسن “بیونتک- فایزر”
  شرکت داروسازی “بیون‌تک- فایزر” روز نهم نوامبر خبر موفقیت خود در تولید واکسن کرونا را منتشر کرد. میزان موثر بودن این واکسن ۹۰ درصد است و به گروه واکسن‌های mRNA تعلق دارد. تا به حال در کسانی که این واکسن روی آنها مورد آزمایش قرار گرفته‌، عوارض جانبی مهم مشاهده نشده است.
  این واکسن باید در دمای منهای ۷۰ درجه انبار و منتقل شود. در دمای یخچال معمولی تنها پنج روز دوام می‌آورد.
  واکسن شرکت “بیون‌تک- فایزر” را قابل تزریق برای هر سنی است و برای بالای ۶۵ ساله‌ها تا ۹۴ درصد موثر است. اما ابعاد تاثیرگذاری آن تحت هر شرایطی روشن نیست. به عبارتی روشن نیست که آیا فرد با این واکسن در مواجه با نوع سخت بیماری ایمن می‌شود یا خیر. هم‌چنین روشن نیست که آیا این واکسن برای مهار پاندمی موثر است و جلوی انتقال آن را می‌تواند بگیرد یا نه.
• واکسن تولید شده توسط شرکت “مدرنا”

این واکسن نیز به به گروه mRNA تعلق دارد. میزان تاثیرگذاری آن ۹۴،۵ درصد است. عوارض جانبی محسوسی ندارد.
واکسن “مدرنا” را می‌توان در دمای معمولی یخچال تا ۳۰ روز نگهداشت و تا دوماه در دمای منهای ۲۰ درجه سانتیگراد انبار کرد. میزان تاثیر آن بر موارد سخت بیماری نیز مثبت بوده و برای هر سنی قابل استفاده است. در مورد این واکسن نیز روشن نیست که تا چه حد می‌توان با آن جلوی پاندمی کرونا و انتقال آن را گرفت.
نقطه قوت واکسن شرکت مدرنا علاوه بر تاثیرگذاری بالا، آسان بودن نقل و انتقال و انبار آن است.

• ویژگی واکسن “آسترازنکا”
  میزان تاثیرگذاری واکسن این شرکت بین ۶۲ تا ۹۰ درصد و بسته به دوز تزریق آن است. تا به حال عوارض جانبی محسوسی روی آزمایش‌شوندگان نداشته است.
  باین واکسن قابل تزریق به افراد در هر رده سنی است و روی مسن‌ترها همانقدر موثر بوده که افراد جوان. نکته مهم این که می‌تواند میزان انتقال بیماری و گسترش پاندمی را کاهش دهد.
  این واکسن برخلاف واکسن دو شرکت داروسازی دیگر به گروه واکسن‌های mRNA تعلق ندارد. ماده فعال AZD1222 بر پایه ویروس ضعیف شده سرماخوردگی شامپانزه‌ها کشت داده شده و حاوی مواد ژنتیکی پروتئینی است که با آن پاتوژن سارس کوو – ۲ به سلول‌های انسانی متصل می‌شود. این ماده می‌تواند عامل ایجاد آنتی‌بادی‌های خاص و سلول‌های T باشد که برای سیستم ایمنی بدن انسان مهم هستند.
  آلمان از هم‌اکنون ۵۰ میلیون واکسن را رزور کرده است.
  نکته قابل توجه: در ماه سپتامبر آزمایش این واکسن در سراسر دنیا به دلیل یک مورد بروز ناراحتی عصبی روی یکی از آزمایش شوندگان برای مدت کوتاهی متوقف شد.
  واکسن داروساز “آسترازنکا” نسبت به دو شرکت دیگر تاثیرگذاری پایین‌تری دارد، اما نقطه قوت مهم آن در مقایسه با دو واکسن دیگر آسیب‌پذیری پایین در حمل و نقل و انبار کردن آن است و به مراتب ارزان‌تر است.
• واکسن کرونای آکسفورد
  واکسن آکسفورد از یک «آدنو ویروس» جدا شده از مدفوع شامپانزه ها ساخته شده است که زمانی که به بدن تزریق می شود به سلول های انسانی دستور می دهد پروتئین «اسپایک» SARS-CoV-۲ را تولید کنند که سیستم ایمنی بدن را تحریک کرده و ممکن است به ایجاد یک محافظت طولانی مدت در برابر این ویروس منجر شود.
  بنابراین این واکسن از این مزیت برخوردار است که در دمای یخچال پایدار می ماند، در حالی که واکسن های مبتنی بر mRNA شرکت های مُدرنا و فایزر باید در دمای منفی ۷۰ درجه سانتیگراد نگهداری شوند که چالش های لجستیکی آشکاری را به همراه دارند.
  همچنین واکسن آکسفورد با سرعت بیشتری می تواند در دسترس قرار گیرد.
• واکسن اسپوتنیک وی

دارای درجه مصونیت بسیار بالایی است و پادتن مؤثر تولید می‌کند.
زمانی که تولیدکنندگان واکسن اسپوتنیک وی، نیازهای روسیه در بازار داخلی این کشور را تأمین کنند صندوق سرمایه گذاری‌های مستقیم روسیه امکان صادرات واکسن به کشورهای دیگر را بررسی خواهد کرد.
روسیه نخستین کشوری است که واکسن کرونا را در مقیاس عمومی بر روی انسان‌ها آزمایش کرده است و در زمان حاضر مراحل پایانی آزمایش این واکسن بر ۴۰ هزار فرد داوطلب جریان دارد.
پوتین افزود که روسیه در حال آماده ساختن واکسن سوم ضد کروناست.

• درباره واکسن چینی چه می‌دانیم؟
  کروناواک واکسنی غیرفعال است یعنی از بخش‌هایی از ویروس مرده استفاده می‌شود تا دستگاه ایمنی بدن در مقابل آن واکنش نشان دهد بدون اینکه بیماری شدید ایجاد کند.
  لو داهای، استادیار دانشگاه فنی نانیانگ به بی‌بی‌سی می‌گوید: “کروناواک نوعی واکسن سنتی است که ساختارش در بسیاری از واکسن‌های موفق مثل هاری استفاده شده است.”
  یکی از برتری‌های واکسن شرکت سینواک این است که در دمای عادی یخچال و بین ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد می‌شود آن را نگهداری کرد. واکسن آکسفورد هم که حامل ویروسی است که اصلاح ژنتیکی شده و موجب سرماخوردگی عادی در شامپانزه‌ها شده است، از این قابلیت برخوردار است.

چه کسانی باید و چه کسانی نباید در مقابل کووید۱۹ واکسینه شوند؟

افرادی که بطور کلی به واکسن آلرژی دارند

سازمان غذا و داروی آمریکا تا کنون تنها یک گروه را از واکسیناسیون در مقابل ابتلا به کرونا منع کرده است: افرادی که سابقه آلرژی شدید به هر کدام از اجزای واکسن فایزر‌-بیون‌تک دارند.
تیم‌های پزشکی نیز موظف هستند در زمان انجام این واکسیناسیون، امکانات درمانی لازم را در اختیار داشته باشند تا در صورت مشاهده احتمالی واکنش‌های آلرژیک بلافاصله وارد عمل شوند.
در دستورالعملی که درموضوع واکسیناسیون کرونا در آمریکا و بریتانیا منتشر شده، آمده است که بیمارانی که در گذشته سابقه واکنش آلرژیک به واکسن‌ها را داشته‌اند باید پس از تزریق واکسن ضدکرونا، مدت ۳۰ دقیقه زیر نظر باشند. این مدت برای افرادی که سابقه آلرژی به واکسن ندارند، مدت ۱۵ دقیقه است.

افرادی که به چیزهای دیگری همچون مواد غذایی آلرژی دارند

افرادی که آلرژی‌های دیگری از جمله آلرژی به مواد غذایی دارند، می‌توانند واکسن کرونا را دریافت کنند.
دکتر پوروی پاریخ، متخصص آلرژی و پزشک محقق در آزمایش‌های بالینی واکسن کرونا می‌گوید: «ما در جریان آزمایشهای بالینی، افرادی که آلرژی‌های متعددی دارند و حتی دارای حساسیت غذایی شدید هستند را مستثنی نمی‌کنیم. ما تنها افرادی را که به واکسن فایزر حساسیت داشتند مستثنی کردیم. بنابراین ممکن است هزاران نفر در جریای این آزمایش‌ها آلرژی داشته باشند و با این وجود بدون هیچ مشکلی، واکسن را دریافت کرده باشند.»
تنها دو نفر از هزاران نفری که در بریتانیا واکسن فایزر به آنها تزریق شده دچارآلرژی شده‌اند که این افراد نیز اکنون بهبود یافته‌اند. بنابراین داستان‌های ضد واکسنی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، حقیقت ندارند.

زنان باردار و شیرده
به گفته دکتر پیتر مارکس، مدیر مرکز ارزیابی و تحقیقات بیولوژیک سازمان غذا و داروی آمریکا، از آنجا که هنوز اطلاعات کافی درباره ایمنی واکسن کووید۱۹ برای زنان باردار وجود ندارد، تصمیم گیری درباره واکسینه شدن یا نشدن با این واکسن به خود آنها بستگی دارد.
او در این باره اعلام کرد: «ابتلای یک زن باردار به کووید۱۹ چیز خوبی نیست، بنابراین ممکن است کسی تصمیم بگیرد که واکسینه شود، اما این چیزی نیست که ما در حال حاضر توصیه کنیم. تصمیم گیری در این باره را به خود فرد واگذار می‌کنیم.»
در جریان آزمایش‌های بالینی واکسن فایزر در ایالات متحده، ۲۳ زن در طول آزمایش باردار شدند. تا کنون هیچ اتفاق نامطلوبی در آنها دیده نشده و نظارت پزشکی بر آنها همچنان ادامه دارد.
کالج متخصصان زنان و زایمان در آمریکا (ACOG) توصیه کرده است که واکسن کرونا «نباید از زنان بارداری که دارای معیارهای واکسیناسیون هستند، دریغ شود.»
همچنین تصور نمی‌شود که واکسیناسیون زنان شیرده، خطری برای نوزادانشان داشته باشد.

افراد مسن و افرادی که شرایط پزشکی زمینه‌ای دارند
این افراد می‌توانند واکسن کووید۱۹ را دریافت کنند. آزمایشات بالینی واکسن فایزر نشان داده که افراد مسنی که واکسینه شده‌اند، عوارض جانبی کم و خفیفی داشته‌اند.

افراد دارای نقص در سیستم ایمنی بدن
این واکسن برای افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند یا به دلیل بیماری‌هایی مانند سرطان تحت درمان هستند، احتمالا مناسب است. با این وجود تصمیم برای وکسیناسیون در این موارد نیز به خود فرد واگذار می‌شود.
در جریان آزمایش‌های بالینی واکسن فایزر داوطلبانی حضور داشتند که به دلیل ابتلا به بیماری‌هایی همچون ایدز، سیستم ایمنی ضعیفی داشتند. با این وجود اطلاعات خاصی درباره تاثیر واکسن روی این جمعیت وجود ندارد و نمی‌توان نتیجه گیری دقیقی برای آنها کرد.

کسانی که پیش از این به کرونا مبتلا شده بودند
آخرین مرحله از آزمایش بالینی واکسن کرونا نشان داد که این واکسن به افرادی که پیش از این به کرونا مبتلا شده بودند کمک کرده و از آنها در مقابل ابتلای دوباره محافظت خواهد کرد.

نوجوانان
نوجوانان ۱۶ و ۱۷ ساله در صورت رضایت والدین می‌توانند واکسینه شوند. در جریان آزمایش‌های بالینی واکسن فایزر بیش از ۱۵۳ نوجوان ۱۶ و ۱۷ ساله شرکت کردند و تجزیه و تحلیل داده‌های اولیه مربوط به آنها نشان داد که این واکسن هیچ مشکلی را در بدن آنها بوجود نیاورده است.

چالش‌های اصلی ساخت و تولید واکسن‌های جدید

برای گرفتن مجوز، یک واکسن جدید باید از مراحل مختلفی بگذرد که هر کدام چالش و دشواری‌های خاص خود را دارند.
مراحل تولید واکسن بطور خلاصه:

۱. انتخاب فناوری برای طراحی و ساخت واکسن، برای مثال استفاده از فناوری ویروس حامل یا ام‌آر‌اِن‌اِی.
۲. مرحله پیش-بالینی شامل آزمایش‌های سلولی-مولکولی و حیوانی و ارزیابی سمیت واکسن و مواد همراه آن
۳. کارآزمایی بالینی شامل سه مرحله آزمایش انسانی
۴. استاندارد‌سازی خط تولید، ایمنی تولید، یک‌دستی محصول و گرفتن مجوز از نهادهای مرجع ملی و بین‌المللی شناخته‌شده مثل سازمان غذا و داروی آمریکا یا اتحادیه اروپا برای بررسی سلامت و کارایی آن
۵. تولید انبوه، انبار کردن و زنجیرهٔ پخش
۶. نظارت مستمر بر عوارض جانبی و کارایی واکسن

امروزه بسیاری از شرکت‌های اصلی و بزرگ واکسن‌سازی علاوه بر سرمایه‌گذاری بسیار در پژوهش، برای ابداع و نوآوری با نهادهای دانشگاهی و شرکت‌های دانش‌بنیان کوچکتر همکاری می‌کنند یا گاهی این شرکت‌ها را می‌خرند.
برای مثال شرکت عظیم آمریکایی فایزر برای تولید واکسن کرونا با شرکت دانش‌بنیان آلمانی بیو‌‌اِن‌تک همکاری کرد که روی فناوری ام‌آر‌اِن‌اِی برای طراحی و ساخت واکسن‌‌ کار می‌کرد. شرکت بزرگ داروسازی بریتانیایی-سوئدی اَسترازِنِکا از همکاری با انستیتوی جنر دانشگاه آکسفورد از فناوری آدنوویروس حامل برای تهیه واکسن کرونای خود سود جست.
چنین شرکت‌های دانش‌بنیانی را معمولا دانشمندان و پژوهشگرانی تاسیس می‌کنند که سعی دارند ابداع یا نوآوری‌های خود را به بهره‌برداری برسانند. بنابراین بنیان‌گذاران این شرکت‌ها اغلب از محققان نامی یا پیشرو در زمینه کار خود هستند.

واکسیناسیون کرونا در نقاط مختلف جهان

با آغاز توزیع واکسن کرونا در کشورهای مختلف جهان، بسیاری از گروه‌های پرخطر از جمله کادر درمانی و افراد سالخورده در کشورهای مختلف جهان و همچنین هشت کشور منطقه شامل عربستان سعودی، امارات متحده عربی، کویت، بحرین، اسرائیل، قطر، عمان و ترکیه اولین دوز از این واکسن را دریافت کرده‌اند.
دولت کانادا روز پنج‌شنبه از آغاز توزیع واکسن ساخت شرکت مدرنا در این کشور خبر داد.
دولت بریتانیا نیز اعلام کرد از هشتم تا بیستم آذرماه ۶۰۰ هزار نفر در این کشور اولین دوز واکسن کرونای ساخت شرکت‌های فایزر و بیونتک را دریافت کردند.
مرکز کنترل و جلوگیری از بیماری‌های آمریکا اعلام کرد تاکنون بیش از یک میلیون نفر در این کشور اولین دوز واکسن کرونای خود را دریافت کرده‌اند.
همزمان روز پنج‌شنبه، مکزیک به عنوان اولین کشور در آمریکای لاتین کار تزریق واکسن کرونای ساخت شرکت‌های فایزر و بیونتک به شهروندان خود را آغاز کرد.
در عین حال ترکیه نیز اعلام کرده است که از ماه آینده واکسیناسیون را در این کشور آغاز می‌کند.

واکسن ایرانی کرونا “احتمالا تا اواخر بهار آماده می‌شود”

آغاز فاز اول تست انسانی واکسن ایرانی کرونا با ۵۶ نفر آغاز می‌شود. مقامات گفتند احتمالا اگر همه چیز با موفقیت پیش رود تا اواخر بهار این واکسن آماده می‌شود. در توییتر نیز طوفان توییتری با هشتگ “واکسن بخرید” آغاز شده است.
دکتر مینو محرز، عضو کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا در مصاحبه با خبرگزاری ایسنا گفت احتمالا فاز اول تست انسانی واکسن کرونای ایرانی از هفته اول دی ماه به بعد آغاز می‌شود.
به گفته مینو محرز فاز نخست تست انسانی واکسن کرونای ایرانی با ۵۶ نفر آغاز خواهد شد. در این فاز دو تزریق برای داوطلبان در فاصله دو هفته انجام می‌شود.

آیا واکسن های COVID عوارض جانبی شدیدی دارند؟

محققان دوز های مختلفی را آزمایش کردند تا ببینند چه عواملی باعث بروز عوارض احتمالی و یا تاثیر بیشتر می شوند؛ اما به نظر می رسد که یک دوز با مقدار بیشتر واکسن تاثیر بیشتری بر روی خنثی سازی ویروس دارد. در مطالعه آکسفورد که نتایج آن در لانست منتشر شده نشان داده که 60 از شرکت کنندگان در فاز اولیه تست واکسن کرونا عوارض جانبی آن را تجربه کرده اند.

سایر رقبا مانند CanSino Biologics و Moderna هنگام استفاده از قوی ترین دوز، وقوع عوارض جانبی شدید را مشاهده کردند. حداقل یك شركت كننده، ایان هایدون، كه در آزمایشات فاز اول مدرنا شركت كرده بود، پس از آنكه 12 ساعت پس از دریافت دوز دوم واكسن، تب 103 فارنهایت را تجربه کرده بود و نیاز به درمان پزشکی داشت. در همین حال، تقریباً سه چهارم افرادی را که واکسن را دریافت کرده بودند، در آزمایش فاز 2 خود عوارض جانبی را گزارش کرد.

لازم به ذکر است که عوارض جانبی مانند موارد ذکر شده در بالا نه تنها در واکسن های COVID بلکه به طور خاص در هر واکسنی شایع است. اگرچه فکر احتمال بروز عوارض ناشی از واکسن کرونا ویروس منجر به ترس بسیاری از افراد می شود، اما ما باید تصدیق کنیم که در حال حاضر استفاده از واکسن بهترین شرط ما در مبارزه با ویروس است. از این رو، شناختن کاستی ها و عوارض جانبی احتمالی می تواند ما را برای آینده آماده کند. شاید واکسن کرونا ویروس منجر به بروز برخی عوارض خفیف و درد شود اما باید نتیجه آن را هم در نظر بگیریم. احتمالا نتیجه دریافت واکسن کرونا ویروس و مقابله با بیماری سخت آن خیلی با ارزش تر عوارض ناشی از آن است.

دکتر سیامک مرادی

مطلب قبلی

درد واژن و اندام تناسلی زنان، علایم، علت ها و درمان آن

Read More

مطلب بعدی

انقباض عروق چیست، دلایل و درمان آن

Read More