ماهیت درد، پدیده‌ای است که تعریف آن چندان ساده و راحت نیست. تجربه‌های پیشین بیماران در تعیین شدت و ضعف درد بسیار تعیین کننده است.

درد ناشی از بیماری سرطان هم یکی از دردهایی است که می‌تواند در طیفی از درد خفیف و ملایم تا درد بسیار شدید و وخیم قرار گیرد.

سرطان یکی از مهمترين علل مرگ در دنیا محسوب مي گردد. تخمین زده می شود تا سال 2020 بیش از 15میلیون نفر در این بیماری به عنوان یک جهان سرطان را تجربه کنند.

مشکل رو به رشد در کشورهای خاورمیانه شناخته شده است. در ايران نیز سرطان سومين عامل مرگ بعد از بيماريهای قلبی و تصادفات محسوب می شود.

وقوع سرطان در کشورمان 112-48 مورد در هر ميليون نفر براي زنان و 144-51 مورد در هر ميليون نفر براي مردان است.بیماری سرطان اغلب با درد همراه است و در70-50 درصد از این بیماران دیده می شود.

درد تقریبا در مبتلایان به سرطان بـچه دنبال تومور اولیه، متاستاز تومور، اشعه درمانی، شیمی درمانی و یا جراحی پدیدار می گردد.

درد بیماران سرطانی

درد سرطان (انگلیسی: Cancer pain‎) می‌تواند ناشی از تحت فشار یا نفوذ قرار گرفتن بخش‌های بدن، به منظور انجام فرایندهای تشخیصی و درمانی، یا تحت تأثیر قرار گرفتن پوست، عصب یا سایر موارد همراه با عدم تعادل هورمونی یا واکنش ایمنی ایجاد شود.

به عبارت دیگر، عامل دردهای مزمن (دیرپا) بیماری سرطان و عامل دردهای گذرا (کوتاه مدت) فرایندهای درمانی یا تشخیصی است. با این وجود، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی نیز پس از اتمام درمان، می‌توانند به ایجاد دردهای طولانی مدت منجر شوند.

درد بیماران سرطانی به‌صورت کم، شدید و وخیم است؛ دلایل و انواع مختلفی هم برای آن وجود دارد و برای همۀ افراد یکسان نیست. به طوریکه دردی که یک بیمار آن را شدید توصیف می‌کند، از دیدگاه بیمار دیگر آن درد متوسط و قابل تحمل بوده است.

• درد حاد

این درد، درد ناشی از جراحت است و مدت زمان کمی دوام می‌آورد. در واقع تا زمانی این درد ادامه دارد که جراحت بهبود یابد. مسکن‌ها نیز می‌توانند درد را تسکین دهند.

• درد مزمن

کنترل درد مزمن بیماران سرطانی دشوار بوده و گاهی بر اثر کنترل‌های اشتباه پیش می‌آید. درد تا حد زیادی بر کیفیت زندگی شما تأثیر‌گذار است که انجام کارهای روزمره مثل خرید کردن، خوابیدن و غذا خوردن را برای افراد دشوار می‌کند.

درد مزمن یا درد مداوم می‌تواند بر اثر فشار‌هایی که سرطان بر عصب وارد می‌کند و استفاده از مواد شیمیایی باشد. درد مزمن به‌صورت شدید و خفیف بوده است و میزان این درد به نوع بیماری بر می‌گردد.

نوع درد برای پزشک بسیار مهم بوده و با توجه به نوع بیماری، می‌توانند درمان صحیح را تجویز کند.

بیشتر بخوانید درد لگن ؛دلایل، علائم و درمان آن

چه چیز باعث درد سرطان می‌شود؟

سرطان و درمان آن بیش‌ترین درد را دارند و دلایل عمده این درد، عبارتند از:

• درد آزمایش‌های پزشکی

برخی از روش‌هایی که جهت تشخیص سرطان و بررسی پیشرفت درمان از آنها استفاده می‌کنند دردناک هستند، از جمله نمونه‌‌برداری، آزمایش آب نخاع یا آزمایش مغز استخوان. اگر به شما گفتند که به این آزمایش‌ها نیاز دارید، نگذارید ترس از درد بر شما غلبه کند. پیش از شروع کار از پزشک خود بپرسید که چه اقداماتی برای کاهش درد شما انجام می‌دهند.

• درد ناشی از تومور

اگر سرطان بزرگ‌تر شود و گسترش پیدا کند، با فشار آوردن به بافت‌های دور و برش باعث درد می‌شود. مثلاً، تومور با فشار به استخوان، عصب، نخاع یا سایر اعضای داخل بدن موجب درد می‌شود.

• فشردگی نخاع

وقتی تومور به مهره‌ها سرایت ‌کند، نخاع را تحت فشار می‌گذارد و به درد فشردگی نخاع می‌انجامد. اولین نشانه‌اش درد کمر یا گردن یا هر دو نشانه است؛ سرفه، عطسه یا دیگر تحریک‌ها آن را بدتر می‌کند.

• درد ناشی از درمان

شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، جراحی و دیگر روش‌های درمان گاهی برای برخی بیماران باعث درد می‌شود. چند نمونه از دردهای ناشی از درمان:

• دردهای عصبی

اگر درمان به عصب‌ها آسیب بزند درد تولید می‌کند. این درد اغلب سوزنده، تیز و تیر کشنده است. گاهی خود سرطان هم باعث این درد می‌شود.

• توهم درد

گاهی ممکن است در بعضی اعضای بدن که با جراحی برداشته شده‌‌اند، احساس درد یا ناراحتی کنید پزشکان علت آن را نمی‌دانند ولی این درد واقعی است.

میزان دردی که احساس می‌کنید به چیز‌های مختلفی بستگی دارد، از جمله محل سرطان در بدن، نوع آسیب و چگونگی رویارویی بدن شما با درد. همه با هم فرق می‌کنند.

مکانیسم دردهای سرطانی:

1. نوروپاتیک: دردی است که به علت آسیب دیدن رشته های اعصاب از راه شیمیایی، مکانیکی و حرارتی ایجاد می شود .
2. دردهای نوسیسپتیو: دردی است که به علت تحریک اعصاب و اندام ها به دلیل ترشح موادی که باعث صدمه به آنها می شوند ایجاد می شود .
3. دردهای احشایی: دردی است که به دلیل درگیری دستگاه عصبی سمپاتیک و بافت های داخلی بدن ایجاد می شود.
4. دردهای سوماتیک: به علت آسیب موضعی به یک عضو بدن ایجاد می شود.
5. دردهای استخوانی: دردهایی که به علت حمله تومور یا شیمی درمانی یا از بین رفتن خونسازی مغز استخوان بوجود می آید.

کنترل درد های سرطانی

پس از ذکر مختصری از علل بروز درد در بیماران مبتلا به بدخیمی، باید ببینیم در برابر این معضل چکار میتوانیم بکنیم.

پیش از هر چیز بیان این نکته ضروری است که بدانیم گرچه بهترین حالت درمان درد، ازبین رفتن کامل درد و بیدردی کامل است؛

ولی این امر در درد های مزمن و به ویژه سرطانی به ندرت و شاید تنها به مدت محدود در ابتدای دوره بیماری روی دهد.

بنابراین هدف از درمان درد های مزمن و سرطانی، کنترل و کاهش درد به میزان قابل تحمل و به حدی است که در زندگی روزانه بیمار اختلال ایجاد نکند.

در آغاز، اگر نوع و شدت درد سرطانی را درست ارزیابی کنیم خواهیم توانست برای مبارزه با آن نیز روش مناسب تری برگزینیم.

بر اساس قانون درمان در پزشکی، همیشه اولین گام درمان، ساده ترین، مؤثر ترین، کم خطر ترین، کم عارضه ترین، ارزانترین و در دسترس ترین نوع درمان است و پزشک باید درمانی را برگزیند که بیشترین این ویژگی ها را داشته باشد.

البته در برخی بیماران، درد به حدی شدیدی است که از همان ابتدای روند درمان، از روش های پیشرفته مانند تخریب شبکه های عصبی یا پمپ های مورفین استفاده می گردد.

بنابراین، خط نخست درمان دارویی است که باز به ترتیب از روش های خوراکی، موضعی و تزریقی استفاده می شود.

کارهایی که بیماران سرطانی باید برای کاهش درد در خود انجام دهد چیست؟

افراد مبتلا به سرطان باید در مورد درد خود با تیم سرطان مربوطه در بیمارستان گفت و گو نمایند. آنها می توانند در مورد اینکه درد چگونه شروع شده است و شدت و مدت زمانی که ایجاد شده است با کادر پزشکی خود صحبت نمایند.

با دادن اطلاعات دقیق از میزان درد خود ، احساسی که دارند، و چگونگی کم شدن درد در آنها، پزشکان می توانند در کاهش این درد به شما خدمات بیشتری را ارائه دهند.

• داروهایی که برای کاهش درد برای بیماران تجویز می شود ممکن است در بدن آنها تاثیری نداشته باشد برای این منظور بیماران سرطانی باید تیم سرطان را در جریان قرار دهند تا آنها بتوانند.
• داروهایی که برای تسکین درد این بیماران را تجویز نموده اند را تغییر دهند.
• دردی که در شا ایجاد می شود را مقیاس بندی نمایید. به این منظور که از شدت صفر تا ده به آن شماره ای را اختصاص دهید. با استفاده از این روش می توانید پزشک خود را بهتر متوجه شدت دردی که احساس می نمایید کنید.
• داروهایی را که برای کاهش درد شما تجویز شده است را باید به صورت شبانه روزی مصرف نمایید نه هنگامی که در خود در احساس نمودید.

این دارو ها در اثر استفاده مداوم می تواند درد های مزمنی را که شما در دراز مدت با آن مواجه شوید را کمتر نماید در واقع از ایجاد درد جلوگیری می نماید.

• باید دارای فعالیت و انرژی باشید. برای اینکه درد های ناشی از سرطان را کم نمایید حتما باید دارو مصرف کنید. این دارو ها در کاهش درد به شما کمک می نمایند. در نتیجه با دادن فعالیت.
• بیشتر به بدن خود می توانید در تاثیر این دارو ها در کاهش درد نقض موثری را داشته باشید.
• قبل از اینکه درد شدید شود دارو را مصرف نمایید و منتظر شدید شدن درد در خود نباشید.
• در صورت کاهش درد یا از بین رفتن آن، داروهای ضد درد را به طور ناگهانی قطع ننماید. می توانید با نظر پزشک دوز دارو ها را کاهش دهید.
• در صورت مصرف برخی از داروهای ضد درد ممکن است احساس تهوع نمایید برای این منظور با تیم پزشکی خود رد این باره صحبت نمایید تا نوع دارو را تغییر دهند.
• می توانید از ماساژ و یا کیسه های آب گرم برای کاهش درد استفاده نمایید. البته در مناطقی که تحت درمان سرطان هستند از کیسه آب گرم استفاده ننمایید.

• می توانید با تجویز پزشک از نوعی برنامه تغذیه برای کاهش درد استفاده نمایید. برخی از غذاها می توانند درد را در شما کاهش دهند.
• غذاهایی که دارای فیبر بسیار می باشند را مصرف نمایید. همچنین نوشیدن مایعات در مقادیر زیاد را در برنامه غذایی خود بگنجانید.
• بعضی از داروهای مسکن می توانند ایجاد یبوست نمایند برای این منظور می توانید از داروهای ملین یا نرم کننده ها برای جلوگیری از یبوست استفاده نمایید.

روش های درمان دردهای سرطانی

• درمان دارویی دردهای سرطانی

در بیماران سرطانی دو نوع درد در بدن احساس می شود: درد حاد که به دلیل تحریک دریافت کننده های درد، در قسمت های مختلف بدن اتفاق می افتدو درد مزمن که علت آن، صدمه دیدن سلولهای عصبی می باشد.

گروههای دارویی خاصی جهت درمان هر یک از این دو نوع درد وجود دارد به گونه ای که داروهای موثر برای درمان درد حاد، برای درمان درد مزمن تاثیری ندارند و بالعکس.

دردهای سرطانی، ترکیبی از هر دو نوع درد می باشند، بنابراین برای درمان درد در بیماران سرطانی، باید مخلوطی از هر دو نوع دارو به کار برده شود.

مرسوم ترین داروهای خوراکی که در بیماران سرطانی، با توجه به مرحله و مییزان درد به کار می روند، مسکن های ساده، داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی، داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد تشنج، استروئیدها و مخدر ها هستند.

تصمیم گیری در مورد ترتیب مصرف این داروها ، مطابق با دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت، که پلکان بیدردی نامیده می شود انجام می شود.

• جراحی در درمان دردهای سرطان

برای از بین بردن تومور به صورت کامل یا قسمتی از آن، می توان از روش جراحی استفاده کرد.

این روش به صورت مستقیم درد را کم می کند، عوارضی که از گرفتگی منتج شده اند را کاهش می دهد و باعث بهتر شدن نتیجه درمان سرطان و افزایش مدت زمان زنده ماندن بیمار می شود.

روش های دیگری نیز برای درمان دردهای سرطانی وجود دارند که به عنوان درمان های جراحی شناخته می شوند. از جمله این روش ها عبارتند از:

• پیشگیری از فعالیت عصب

• دستکاری عصبی

پیشگیری از فعالیت عصب (Nerve Blocks) در درمان دردهای سرطانی

پیشگیری از فعالیت عصب با استفاده از تزریق دارو و با بی حسی موضعی انجام می شود. این روش عصب ها را از کار می اندازد و غیر فعال می کند تا درد بیمار را کنترل کند.. به این روش بلوک عصبی نیز گفته می شود.

هنگامی که کنترل دردهای سرطانی با دارو امکانپذیر نباشد، باید شیوه های مختلف تخریب عصبی که از زمینه های کاری فوق تخصصین درد می باشد را به کار برد.

در اینصورت، انتقال پیام های درد به نخاع و مغز کم می شود و درد کاهش می یابد و بنابراین، نسبت به روشهای دارویی، بهتر می توان درد را کنترل کرد.

در این روش درمان، ابتدا برای مطمئن شدن از اینکه یک عصب درد را منتقل می کند، کارکرد این عصب به صورت موقت توسط دارو قطع می شود.

بعد از گرفتن پاسخ درمانی خوب و کم شدن میزان درد بیمار در سطح قابل قبول، شیوه های مختلفی برای قطع و از کار انداختن همیشگی عصب به کار برده می شود تا درد بیمار برای زمان طولانی (تقریبا یک سال) و به اندازه کافی کاهش یابد.

این روش درمان به صورت بدون بیهوشی و در اتاق عمل دارای دستگاه اشعه ایکس و در شرایط استریل و با بیحسی موضعی انجام می شود. البته لازم به ذکر است که ممکن است به دلایلی، درد بیمار در زمان کمتر از یکسال بازگردد.

مثلا در مورد توموری که با سرعت زیاد رشد می کند، ممکن است مدتی بعد، یک شبکه عصبی دیگر را درگیر کند و باعث برگشت مجدد درد بیمار شود. متاسفانه، همانطور که باید با سرطان به صورت پیوسته مبارزه کرد، کاهش درد آن نیز، با توجه به میزان پیشرفت بیماری، باید همیشگی باشد.

در روش های درمان تخریبی مانند این روش، احتمال بیشتری نسبت به روش های درمان دارویی در رخداد عوارض پیش بینی نشده وجود دارد که البته، متخصصین درد با مهارت های زیادی که در این زمینه دارند، این عوارض را به کمترین حد کاهش می دهند.

یکی از کاربردهای بلوک عصبی برای کاهش و کنترل درد سرطان پانکراس می باشد.

بلوک عصب اسپلانکنیک (احشایی) در درمان درد سرطان پانکراس

بلوک عصب اسپلانکنیک (احشایی)، یک روش موثر در درمان دردهای مزمن بالای شکم که ناشی از سرطان یا التهاب پانکراس است می باشد.

اعصاب اسپلانکنیک که در دو طرف ستون فقرات هستند، پیام های درد را از اعضای مختلف شکمی به مغز انتقال می دهند. شبکه عصبی سیلیاک، محل برقراری ارتباط اعصاب اسپلانکنیک است.

بلوک کردن شبکه عصبی سیلیاک با تزریق مواد بی حس کننده موضعی، برای کم کردن دردهای بعد از التهاب یا سرطان پانکراس به کار می رود. همچنین، روش بلوک عصبی، درد ناشی از بستن شریان های کبدی در درمان سرطان را کم می کند.

دستکاری عصبی (Neurologic Interventions) در درمان دردهای سرطانی

به وسیله عمل جراحی، امکان قرار دادن دستگاههایی در بدن به منظور ورود داروها به بدن یا تحریک الکتریکی اعصاب وجود دارد. به کارگیری عمل جراحی به منظور از بین بردن عصب هایی که در مسیر درد قرار دارند نادر است.

در مرحله های آخر بیماری که تومور پیشرفت زیادی کرده است، به علت درگیر شدن اعصاب و قسمت های مختلف، ممکن است مهار درد با بلوک کردن یک یا دو شبکه عصبی وجود نداشته باشد .

در این هنگام باید روش کلی تری برای مهار درد بیمار به کار برده شود و انتقال هر پیام درد در نخاع را مهار کرد در این روش، کاتتر باریکی کنار نخاع گذاشته می شود و به یک پمپ دائمی زیر پوستی یا در خارج از بدن وصل می شود و مورفین و سایر ترکیبات دارویی به صورت همیشگی در کنار نخاع تزریق می شود و این داروها با تاثیرگذاری مستقیم بر سطح نخاع، منتقل کردن پیام های درد را متوقف می کنند.

به صورت کلی می توان گفت که در این روش کنترل درد، هنوز بیماری وجود دارد و باعث درد نیز می شود ولی درد به مراکز عصبی بالاتر انتقال نمی یابد و بیمار متوجه درد نمی شود و به صورت کامل درد او از بین می رود.

البته کاهش درد با این روش، عوارض و هزینه بیشتری دارد و مراقبت از بیمارهم دقت، تجربه و آموزش بیشتری را لازم دارد.

پرتودرمانی در درمان دردهای سرطانی

چنانچه در در راه رفتن و فعالیت های دیگر بیماران سرطانی که بیماری آنها در استخوان پخش شده است به علت درد زیاد مشکلی بوجود آید، پرتو درمانی این مشکلات را کم می کند.

یعنی اینکه تزریق مواد رادیواکتیو می تواند منجر به کاهش درد شود. البته امکان افزایش درد بعد از پرتودرمانی وجود داردکه در اینصورت باید بررسی های بیشتری انجام شود.

درمان درد سرطان با تخریب تومور با فرکانس رادیویی (Radiofrequency Ablation)

در این شیوه درمانی، تومور توسط یک الکترود سوزنی گرم می شود و از بین می رود. این عمل، درد را به مقدار قابل توجهی در بیمارانی که سرطان آنها در استخوان پخش شده است کاهش می دهد.

انواع داروهای مسکن :

ضد درد های غیر استروئیدی

آسپرین ، ایبوپروفن ، پاراستامول (آستامینوفن) ، نوافن ، ایندومتاسین ، ژلوفن ، دیکلوفناک ، ناپروکسن و سلکسیب از این گروه مسکن ها هستند. این مسکن ها جهت دردهای خفیف اثر بخش هستند

یک فرد عادی می تواند با مراجعه به داروخانه و حتی بدون تجویز پزشک ، برخی از این طیف را خریداری و مصرف نماید. اما بیمار سرطانی به دلیل خطر خونریزی گوارشی و وضعیت آنزیم های کبدی ، مجاز به مصرف خودسرانه داروهای این گروه نیست.

ضد دردهای مخدر

جهت دردهای متوسط تا شدید از داروهای مخدر استفاده می شود. کلیه داروهای کدئین دار ، مورفین ، پتدین ، متادون ، فنتانیل ، مپریدین و اکسی کدون برخی از داروهای مخدر مورد استفاده در بیماران سرطانی اند.

بدیهی است که مصرف داروهای این گروه بدون تجویز پزشک معالج ، کاملاً ممنوع است. گاهی حتی پزشک معالج ممکن است مصرف مستقیم تریاک را برای بیمار مجاز بداند. خصوصاً در بیماران مسن که امیدی به درمان سرطان وجود نداشته باشد.

مقاومت دارویی در اثر مصرف مخدرها شایع است ، یعنی بعد از مدتی مصرف دارو ، مسکن اثربخشی اش را در تسکین درد از دست می دهد. در چنین مواقعی پزشک معالج مقدار مخدر را افزایش می دهد ، یا نوع آنرا تغییر می دهد.

مصرف الکل همراه با داروهای مخدر کاری بسیار خطرناک است و می تواند با سنکوپ و قطع تنفسی همراه باشد. اگر همزمان تحت درمان دو پزشک هستید ، نمی توانید جهت درد از هر دو نظر استفاده کنید و باید پزشکی که درد را کنترل می کند از داروهایی که پزشک دیگر تجویز کرده است مطلع باشد.

مسکن های مخدر می تواند هم جهت دردهای مزمن و هم دردهای حاد تجویز شود.

دکتر سیامک مرادی

مطلب قبلی

علت‌ها و دلایل کمر درد در دوران بارداری

Read More

مطلب بعدی

علت و راه‌های درمان انواع درد شکم

Read More